Nukan Maamɛni Yɛnɛyii Ɓo Pɛlɛ Hu
Dɔn juwoo gbalatɔmaa
A kɛ kaalonna da tɔɔi gaa nukan ɲei yɛnɛ yiihu diə lɛgbɔɔɓa laa, təlinmo laa da lilaa di nwundɔɔi.
A kɛ lənɛɛ nukan dɔɔi gaa maanɛ yɛnɛ nuan diə pɛli kweiwoo ɓoi, diə laa di maamɛni la, yi di hwa kɛ ɲɛimaaɲɔn da mɔnɔ di hu, ɓə kele yɛnɛnuan kaa bɔi.
A kɛ tɔɔi gaa nukan ɲei yɛnɛyii hu ɓə maanɛ maa ə kɔnwɔ, hogɛ nukan hwəpa pənə hwə gwɛi təĝə hemɛi iɔi hu ɲɛitɔwɔnuan diə.
A kɛ lɔiŋaa kele yepuɔ gehu ɓə maanɛ gu hwaŋa tɛĝɛ bɔi.
A kɛ lɔi kele hu nuan ɓowoo ɓa, tɔɔi lele gaa hinaa di wɔɔ Kaalonnaa hu, yai a di wɔɔ tɛtɔwɔ yii lɛlɛ ɲɛikulo, yɛ pənə yɛ di wɔɔ yii ɲaanɛ lɛgbɔɔɓa laa hui.
A kɛ yɛnɛ lɔi kele da ŋɔɔ kpɔn gɛnɛi ɓə di liimu ə həĝə nɛgbɔɔɓa lelei da tɔɔi gaa ɲɛi yɛnɛ yii hu maa mɛni ɓai.
A kɛ giliɲahiə tɔnɔi ti hwilən nukan dɔɔi da ŋɔɔ lɛgbɔɔɓa laa ɓə gɛ, əlɛ yaɓə kɛ a di liimu həĝɛɛ a gbɔɔkpɔ, yili ɓə a gɛ lɔi kele diwɔɔ ɲaakpɔn gɛnɛ ə ɓo yɛnɛ.
Maanɛ nutɛitɛi, ə makɛ a kpɔma yiŋaa di gɔl diə, maakwɛli, da hutɔ ɓə da nɛgbɔɔɓa, da tɔɔi gaa nukan ɲei yɛnɛyii hu di hee di kpanɲa kɛnaa kele ɓə, ə makɛ ɓɛyi ə wɔ ɲaawooɓo kaa lai, yili kele ɓə gɛi yɛnɛ bilibili gemɛi ŋɔ ɲaakpɔn gɛnɛi ɲɛi zea kaa Aməlik lɔi hui, ə dɔn ŋaa ɲɛi laa a pɔlɔ kpalaa ŋɔ holo pou (10) gwəlan nwaatɔnɔ pulu ŋun mɛinan yenan kɔu mɛihaaba (1948).
Dɔn ŋoo toloo 1
Nukan gele kaa pələ kaa tanɔn, yiliɓa nu kəle maawiyə pələ da tɔɔi gaa ɲei yɛnɛyii hu kɛpələ kaalɔ tanɔn; di kɛmɛni a nukan ŋaa ɓə gɛɛ hwəkɛli wɛlikɛmaa ə lɔ di luwai.
Dɔn ŋoo veelɛ 2
Dɔn ɲɛi huwoo kaa nukele ɓa tanɔn, guloju hwə ma yɛ ə kɛ a huwu mɛni, gu kɔlɔ kɛpələ, gu lawoo, ɲaala mɛni kɛna bələ, kiliɲahie huwu lɔpe, nɛi hu yii ɓo pələ ɓa, hɛn jɔlɔɓo pələ pɔ da nukaapələ da zəĝei, yɛ ə kɛ a hulonu da nɛnu yilipulu, yɛ ə kɛ lɔi gaa gbɔɔɓa ju mun, yɛ ə kɛ a lɔi yi gaa nii məlan nɔi yemu a ju mun dɔn ɲɛi huwoo kaa nukele ɓa tanɔn.
Dɔn ŋoo zaaɓa 3
Maala kaa nukele yei ə yɛnɛkɛ, ə lɛgbɔɔɓa laa hɔlɔɓo, əlɛ gbinimaa yɛ kɔŋɔ.
Dɔn ŋoo naan 4
Nuta hwa pɛli lɛɛi lualaa hu da tɔlaalaa hu, luolaa da luoyɔu huĝu lɔpe da kpɛ.
Dɔn ŋoo nɔɔli 5
Di hwə kia pai nuta mɔnɔɓoi, di hwə kia pai mɛni ɲaanwana laai nuta ɓa, yi a nu kulo nulaa hu əlɛ ɛyɛ mɛlɛkpɛ ma.
Dɔn ŋoo mɛida 6
Kɛnɛ lɔpe gele, maanɛ nu kele ŋɔ kaa lonna, ə kɛ a gɔlɔn ŋaa ma.
Dɔn ŋoo mɛihwelɛ 7
Nu kele pɛliai a ge tɔn niila ɲe tɔnɔ mɛi. Nu kele hon bələ kaa tanɔn nukan maatɔn ɲɛi liila.
Dɔn ŋoo mɛihaaɓa 8
Maala kaa nukele yei ə li kititəĝə pɛlɛ la; a gaa yɛ maamɛni yɛ ə piliju.
Dɔn ŋoo mɛinaan 9
Di hwa nu too gahwə ɲa, yi ŋun və mai. A wwalakɛti di maakwiya ŋɔɔ lɔiɓa gahwa mɛni ŋɔɔ pələhu.
Dɔn ŋoo bou 10
Maala ka nukele yei, ə ŋɔɔ tian makɔŋɔ kititə ĝə pɛlɛla, əlɛ dian ti ə kɛ a kɔlɔn ŋaa ə makɛ mɛni lɔpee daa zenwuɔn.
Dɔn ŋoo boukɔutanɔn 11
- Nui lɔpee da mɛniɲɔŋɔɔ laahe ŋuɔ, mɛniti hwa pɛli kɛi a jɔn, yi jɔn ti hwə kɔlɔn ni ponoɲa kitikɛpɛlɛ la, maakɔŋɔnuaan ɲɛi ɓa.
- Tɔn hwa pɛli nui lɔpe honji mɛnita ɓa yiyai mɛni ti kɛi lowai, dɔn ti hwə kɛ laali; yilipulu mɛnikɛi lowai tɔn mə a laa nui ti mɛi, ə makɛ a kwia.
Dɔn ŋoo boukɔu hweelɛ 12
Nuta hwa naa lɔ məlan ɲii pələ hu, lɔ kpɛli-kpɛli, ɲei bɛlɛn mɛni hu, da gbiniɓa mɛni tamaa hu, naa kala pələ pɔ.
Dɔn ŋoo boukɔu haaɓa 13
- Maala kaa nukele yei ə hiə a niiɓapələ, əlɛ ə he niiɓa kɛnaa ŋɔ lɔi hu.
- Maala kaa nukele yei yɛ pɛli kuloi lɔi lɔpe hu, ə makɛ gbɔɔ lɔi, əlɛ ə pənə ə ɲa gbɔɔ lɔi ti hu.
Dɔn ŋoo boukɔu naan 14
- Nui lɔpe da ɲɛikɔu kpɔlu jeei, maala kaa ɲei ə maakilə lɔi takpɛli hu, yiyan nɔiti a pɛli ɲee hee mu.
- Maakiləlaa ti hwa pɛli tɛĝɛi mɛni nɔŋɔn kɛmun gbɔɔkpɔ pɔ yi hwə ɓa lɔi ŋun ma mɛniɲɔŋɔn da kaala.
Dɔn ŋoo boukɔu lɔɔli 15
- Maala kaa nukele yei ə lɔi lonna hɔlɔɓo.
- Di hwa pɛli lɔilonna kuloi nu yei hulu mɛni hu əlɛ maala hwə ŋɔnɔ nu yei hwə ŋɔ lɔilonna maahwalin.
Dɔn ŋoo boukɔumɛida 16
- Nɛɛnu da hulonu da həli kpilayela da di laŋayela da pɛli heei di kepɔ guloju hwə ma yɛkɛ la a huĝu mɛni, lɔilon na mɛni, əlɛ yala pələ mɛni. Di pɛliɛ a di ke ɲiiɓoo ti hu, ə makɛ di taĝai lowai.
- Lɛgbɔɔɓa da laana ɓe a hilətai laa ma.
- Pɛlɛn mə ɓa a kpɔmaayi hɔɔtɔma, əlɛ maala ka ɲei gbɔmayii ti da nɔi ɲɛitɔwɔ nuaan di maakɔŋɔn.
Dɔn ŋoo boukɔumɛihweelɛ 17
- Nukan lɔpee jɔlɔɓo hɛn gaa a ɓɔɔ, ə makɛ g boukɔuaa kpɔn ju.
- Di hwa nu yee kpilan di hwə jɔlɔɓo hɛn gulo ɲei.
Dɔn ŋoo boukɔumɛihaaɓa 18
Nui lɔpee a pɛli gbɔwɔ kiliɲahiə kɛi, niiɓa yiiɓo pələ hu. Mukulaa ɓa a pɛli niiɓa kalan gɛi, ə niiɓa yiiɓo juwu yii ɓo pələ hu.
Dɔn ŋoo boukɔumɛinan 19
Maala kaa nui lɔpee gəle yei ŋɔɔ kiliɲahie lɛ ə gweiwooɓo, ə gilipuju kwɛli, ə jɔlɔɓo ə nɛi nuta kpɛli ŋaa diə kɛnakele yi ɲɔu hwa kɛ ju.
Dɔn ŋoo bouhwweelɛ 20
- Maala kaa nukele yei ə ŋundɔ kɛ, əlɛ ə kpɔn naa liilaa hu.
- Di hwa nu yee kpəlan di hwə nɔ kpɔn ju.
Dɔn ŋoo bouhwweelɛ kɔu tanɔn 21
- Maala kaa nukele yei, ə tɔɔi hɔlɔɓo ŋɔɔ lɔi ɲawooɓo mɛni hu, a wala kɛ a yaa kpinii, ə kɛ nui a ɲee lɛmai.
- Maala kaa nukele yei, ə kolokɛ gahanama ɓa ŋɔɔ lɔi hu. Yiyan nuta hon bətlə hwa tɛĝɛ məlan ma.
- Lɔilonnii kiliɲahiə pələ ɓə lɔi ɲawoɓoɔ a kuloju. Giliɲahiə ti a kɔlɔn nɔi nɔi ɲaawoɓo nuan he luwai a kɛ a nɔi kwei nuan kəle laamaawoo.
Dɔn ŋoo bouhwweelɛ kɔuweelɛ 22
Nu kele kɛmɛni a kpɔnjuyii ɓo mun mə gɛ, yɛ kɛ kpɔn ninimu. Ninin ti ɓə maanɛ ə pa ɓɔ a yeelaholon; yelɔgei, kaalɔnnaa, əlɛ mɛni kɔlɔn ŋa.
Dɔn ŋoo bouhwweelɛ kɔu haaɓa 23
- Maala kaa nukele yei ə kolo kɛ, ə niiɓa kolokɛ təlinmo da ɲaanɛ pələ mɛi; ə gɛ hwə pa kɛ a nui kolo hwɔ ma.
- Nu kɛkolo ɓə maanɛ di zalama; ə kɛ a hulonu da nɛnu.
- Kolokɛmun lɔpee a pɛli kolokɛnuan maakɔŋa kpɔn naai; a wala kɛti ə to da hu.
- Kolokɛmun nɔpee maala kaa ɲei ə viitɔ, ə niiɓa pələ ŋaa kɛ. Gɛ kolo kɛi nowai ɲɛn ə kɛ a dɔɔ; əlɛ yilipulu ŋɔɔ hwitɔ lowai yɛ hala ma.
Dɔn ŋoo bouhwweelɛ kɔu naan 24
Maala kaa nukan ɲei ŋɔɔ yii ə kɛ a bɛliya ju, gɔlɔi hwə toa pono, yaa da nainuaan di kɛ di ɲaanɛ hu; yii hwilənna: kɔnɔn mɛni, maayilimɛni, yii mɛni, da hali mɛni, bɛlɛ di maamɛni walawala ɲɛi kulo mɛni kele ɓa.
Dɔn ŋoo bouhwweelɛ kɔu lɔɔli 25
- Kolo a wala kɛ ɲei, ɲɔn a pɛlɛma, kolo hwaa kpɛ ɲei, kalanənnaa a jɔlɔɓo, a pɔlɔ, a wala kɛti mɛni ta kpɛli a pɛlɛma, yi hwa pɛli gbɔɔmu, maala kaa ɲei yi maakpɔmaa ə ɓo.
- Maala kaa logaa laa da lokolo di yei di kpɔmaa hɔlɔɓo. Gbɔmaa ti a pɛli kɛi logele ɓa, ə makɛ a wɛlilon.
Dɔn ŋoo bouhwweelɛ kɔu mɛida 26
- Maala kaa nukele yei di jutɔ. Jutɔ ti hɔŋɔ hwə ma, yi kpɔ hwilən maakwɛli kɔwɔtɔɔ ɓa. Maanɛ kolo maakwɛli lakwəli ə kɛ kɛna kəle. Maanɛ lakwəli kɛnɛ kɛɛ laa ə kɛ kɛnaa kəle tɔwɔ, nui lɔpe gɛ hwaŋa a kɛ ɲei.
- Maakwɛli ŋun ma ya ɓaa ə nukan holoon naa ɓo, ə dɔɔ gaa ɲəi yɛnɛ yii hu maawiyɛ. Ya ɓə maanɛ ə wooman, ɲɛimaa hwɛli, da wɛlikɛmaa di lɔ lɔi kəle lowai, huwu ŋaa kəle lowai ə gɛ liila ə kɛ diyei.
- Maala kaa a longaanuaan yei di di loni hutɔ pələ lɛn.
Dɔn ŋoo bouhwweelɛ kɔumɛihweelɛ 27
- Maala kaa nukele yei ə gɛti kɛ nɔi ŋɔɔ tɛtɔwɔ laa kpaalə mɛi, ə pɛlima ə dɔlɔ kulo.
- Maala kaa nukele yei bɛlihɛn, gulohɛn, maa ə kɔŋɔ.
Dɔn ŋoo bouhwweelɛ kɔumɛihaaɓa 28
Maala kaa nukele yei, ə gɛtikɛ, yɛ dɔn ŋooŋaa ɲɛi ɓo di lɛ di kpaalə mɛi.
Dɔn ŋoo bouhwweelɛ kɔu mɛinaan 29
- Nu yaakpɛli gɛti kaama kpɔmaa yii hu. Maahɔlɔɓo gbɔmaa yii ti ɓə a pɛli ŋɔɔ nukan naa laakuloi a nele.
- Tɔɔi gaa nu yei yɛnɛyii hu da ŋɔɔ lɛgbɔɓa laa, maala kele hɔlɔɓoɔ ɲɛn lɔ gaama, ya ɓaa a məlaa diwɛi kɔwɔtɔi, kpɔmaa yii hu yi hulu mɛni hwə laa.
- Maala ŋaa ti da lɛgbɔɔɓa ŋaa ti, gɛ pələ hwa pɛli kɛi a juwu takpɛli yi yɛnɛ kele puɔ geɓa hwə mo li.
Dɔn ŋoo bouhaaɓa 30
Kpalə ta kpɛli hwə laa yi a pɛli dɔn ŋaa ɲɛi maamɛni piliju, yɛ nu ŋɔɔ tɔɔ gaa ɲei yɛnɛyii hu da ŋɔɔ lɛgbɔɔɓa laa kuloi ɲei: yɛ ə kɛ a lɔi, a kpɔn, ə make gu tɛitɛi.